Αγροτικά προϊόντα ορόσημα για τις οικονομίες των μεγάλων παραγωγών χωρών πλήττονται, καθώς η κλιματική αλλαγή έχει δείξει για τα καλά τα …δόντια της. Χαρακτηριστική είναι η περίπτωση του ελαιολάδου σε ολόκληρη την Ευρώπη, η παραγωγή του οποίου έπεσε σε χαμηλό ρεκόρ τα τελευταία δύο χρόνια, καθώς η ξηρασία έπληξε τους μεγαλύτερους παραγωγούς της Ευρώπης (Ισπανία, Ιταλία, Ελλάδα). Ταυτόχρονα, βασικές καλλιέργειες όπως το σιτάρι, το κριθάρι και το ρύζι, καταγράφουν τα χαμηλότερα επίπεδα παραγωγής εδώ και πάνω από μια δεκαετία. Η ΕΕ αναμένει ότι η συνολική παραγωγή σιτηρών της θα είναι κατά 4,3% χαμηλότερη από τον μέσο όρο της πενταετίας κατά την τρέχουσα περίοδο, κυρίως λόγω των κακών καιρικών συνθηκών. Ένα χρόνο πριν, το 2023 οι έντονες βροχοπτώσεις καθυστέρησαν τη συγκομιδή σιταριού σε περιοχές της Γαλλίας, της Γερμανίας και της Πολωνίας. Οι ακραίες καιρικές συνθήκες μείωσαν τις αποδόσεις των καλλιεργειών μήλων και αχλαδιών στην Ιταλία και την Ελλάδα, ενώ οι ασυνήθιστα υγρές συνθήκες τροφοδότησαν μυκητολογικές ασθένειες που βλάπτουν την ποιότητα των φρούτων. Η μεγαλύτερη καταστροφή των τελευταίων χρόνων, η οποία θα παραμείνει ανεξίτηλη στις μνήμες όλων, ήταν αυτή που υπέστησαν οι αγρότες της Θεσσαλίας από τον Daniel και τον Elias τον Σεπτέμβριο του 2023, οι οποίοι είδαν τις καλλιέργειές τους να βυθίζονται στο νερό και τα κοπάδια τους να πνίγονται. Σύμφωνα με τα στοιχεία του ΕΛΓΑ οι αποζημιώσεις που δόθηκαν είναι στα 270,2 εκατ. ευρώ και προϋπολογίζεται ότι θα απαιτήσει δαπάνες ύψους 310 εκατ. ευρώ. Παράλληλα, το 2024 δόθηκαν από το γεωργικό αποθεματικό της ΕΕ περί τα 43 εκατ. ευρώ για την στήριξη της αγροτικής παραγωγής στις παρακάρλιες περιοχές. Ένα χρόνο μετά αγρότες και κτηνοτρόφοι προσπαθούν να βρουν το βηματισμό τους και να αντέξουν έχοντας ήδη στην πλάτη τους το υψηλό κόστος παραγωγής και τις χαμηλές τιμές πώλησης των προϊόντων τους, τα οποία εκτοξεύονται στο ράφι. Όμως σύμφωνα με τους ίδιους, οι πληρωμές του ΕΛΓΑ, από την μία έγιναν με μεγάλη καθυστέρηση ενώ από την άλλη δεν ανταποκρίνονται στις πραγματικές ανάγκες, καθώς έχει αποζημιωθεί περίπου το 70% της ζημιάς, ενώ όπως επισημαίνουν, οι κυβερνητικές εξαγγελίες έκαναν λόγο για αποζημίωση του 100% της ζημιάς. Ταυτόχρονα, έντονος είναι ο φόβος για το πώς θα προστατευθούν από μια επόμενη κακοκαιρία καθώς ακόμα δεν έχουν προχωρήσει τα απαραίτητα αντιπλημμυρικά έργα. Η ανάλυση των επιπτώσεων της κλιματικής κρίσης στην πρωτογενή παραγωγή και στο φυσικό περιβάλλον, δείχνει ένα μέλλον εφιαλτικό (και πολύ κοντινό) για την Ελλάδα, ακόμη και στο καλύτερο σενάριο με τις μηδενικές εκπομπές «αερίων θερμοκηπίου» το 2050 και θα πρέπει να επιστρατευθούν άμεσα οι γεωτεχνικές επιστήμες και όλοι οι θεράποντές τους εάν δεν θέλουμε να το ζήσουμε. Οι επιπτώσεις της κλιματικής κρίσης στη φυτική παραγωγή είναι πολυσύνθετες, μπορεί να αφορούν στην απόδοση ή στην ποιότητα του συγκομισθέντος προϊόντος, στις εντομολογικές προσβολές ή στην ανάπτυξη των ασθενειών και εξαρτώνται από τη γεωγραφική περιοχή, το είδος της καλλιέργειας, τον γενότυπο και την μέθοδο παραγωγής. Όλα αυτά θα πρέπει να οδηγήσουν σε μια στενή συνεργασία της ελληνικής πολιτείας με την επιστημονική κοινότητα, για τον ορθό σχεδιασμό των απαιτούμενων νέων πολιτικών και για την κινητοποίηση της κοινωνίας για την εφαρμογή τους. Ιδιαίτερα κρίσιμος είναι ο ρόλος όλων των γεωτεχνικών επιστημόνων, γεωλόγων, γεωπόνων, δασολόγων, κτηνιάτρων και ιχθυολόγων.
Θύμα της κλιματικής αλλαγής κινδυνεύει να πέσει η βιομηχανία κρασιού στην Ευρώπη, καθώς απειλούνται οι οίνοι με γεωγραφικές ενδείξεις (ΠΓΕ), δημιουργώντας έντονη ανησυχία στους παραγωγούς. Ειδικότερα, ένας νέος κλιματικός πονοκέφαλος απειλεί τις γεωγραφικές ενδείξεις, που έχουν κατακτήσει οι οινοπαραγωγοί στην Ευρώπη και αποτελούν εργαλείο υπεράσπισης της τέχνης τους. Οι νέες κλιματικές συνθήκες φαίνεται ότι αλλάζει όλα τα δεδομένα. Για πολλές αμπελουργικές περιοχές της Ευρώπης αυτή η αλλαγή θα είναι ανατρεπτική, καθώς αυτό που κάνει το ευρωπαϊκό κρασί μοναδικό είναι το «πάντρεμα» ενός συγκεκριμένου σταφυλιού και μιας αμπελουργικής πρακτικής με το έδαφος, το κλίμα και τα άυλα στοιχεία μιας συγκεκριμένης περιοχής.
Τα αμπέλια είναι ευαίσθητα στις παραμικρές αλλαγές στο τοπίο και το κλίμα. Οι επιπλέον υψηλές θερμοκρασίες κατά τη διάρκεια της ημέρας ή και της νύχτας κατά την καλλιεργητική περίοδο διαταράσσουν τη λεπτή ισορροπία στο σχηματισμό των απαιτούμενων σακχάρων και νερού στα αναπτυσσόμενα τσαμπιά. Μάλιστα, υπάρχουν και εκείνοι που υποστηρίζουν ότι μπορούν να αισθανθούν τις πιο λεπτές περιβαλλοντικές επιδράσεις σε ένα μπουκάλι κρασί – αν ο χειμώνας που προηγήθηκε του τρύγου ήταν ζεστός ή κρύος, αν ο τρύγος ήταν υγρός ή ξηρός, αν τα σταφύλια καλλιεργήθηκαν σε μια πλαγιά που βλέπει προς το βορρά ή το νότο.
Το 77% δεν παράγει κανονικά, SOS για έλλειψη τροφίμων
Καμπανάκι για τις επιπτώσεις της κλιματικής κρίσης στον πρωτογενή τομέα και στο φυσικό περιβάλλον κρούουν για ακόμη μία φορά ειδικοί επιστήμονες, οι οποίοι ετοίμασαν και κατέθεσαν έναν «οδικό χάρτη» για τα βήματα που πρέπει να ακολουθηθούν για να θωρακιστεί ο αγροτικός τομέας και η παραγωγή με όσο το δυνατόν μικρότερες απώλειες. «Η κλιματική κρίση που βιώνουμε δεν είναι η κλιματική αλλαγή – μεταβολή που πάντα υπήρχε μέσα στην ιστορία της γης. Είναι μία πολύ πιο οξεία και ταχεία στην εκδήλωσή της, αλλά και ανθρωπογενής στην προέλευσή της, μεταβολή του κλίματος, οφειλόμενη στην έκλυση των αερίων του θερμοκηπίου μετά τη βιομηχανική εποχή. Είναι η κρίση που προκάλεσε η αλόγιστη και μονοδιάστατη χρήση του τεχνολογικού πολιτισμού χωρίς φιλοπεριβαλλοντική συνείδηση – διάσταση», επισημαίνεται σε υπόμνημα που κατέθεσαν στον πρωθυπουργό, το περιφερειακό παράρτημα Κεντρικής Μακεδονίας του ΓΕΩΤΕΕ διά του προέδρου του Αθανάσιο Σαρόπουλο. Τα πορίσματα – εκθέσεις των οχτώ ομάδων εργασίας, στις οποίες συμμετείχαν 75 ειδικοί επιστήμονες του ΑΠΙ, του ΔΙΠΑΕ και του ΕΛΓΟ -Δήμητρα περιλαμβάνουν συγκεκριμένες προβλέψεις για τις επιπτώσεις της κλιματικής κρίσης στη γεωγραφική περιοχή του Περιφερειακού Παραρτήματος Κεντρικής Μακεδονίας του ΓΕΩΤΕΕ (Ημαθία, Θεσσαλονίκης, Κιλκίς, Πέλλα, Πιερία, Χαλκιδική) αλλά και έναν «οδικό χάρτη» με προτάσεις για την αντιμετώπισή της. Αυτός ο «οδικός χάρτης», ο οποίος αναμένεται να συμπληρωθεί και με νέα κεφάλαια στη συνέχεια, δεν αφορά μόνο στην Κεντρική Μακεδονία, αλλά αναλογικά, στη φιλοσοφία του και στους κεντρικούς του άξονες αφορά σε όλη την Ελλάδα, με τους γεωτεχνικού να προτείνουν να αποτελέσει «τη βάση για ένα αποτελεσματικό Εθνικό Σχέδιο Προσαρμογής της Πρωτογενούς Παραγωγής και του Φυσικού Περιβάλλοντος στην Κλιματική Κρίση». Όπως επισημαίνεται στο υποβληθέν υπόμνημα πρόκειται για «μία κρίση με βάση ηθική, κοινωνική και πολιτική και για αυτό το λόγο για να αντιμετωπιστεί αποτελεσματικά απαιτείται πρώτα από όλα η συνειδητοποίηση του λάθους και η αλλαγή νοοτροπίας. Η κλιματική κρίση δεν πρέπει σε καμία περίπτωση να αποτελέσει άλλοθι συγκάλυψης λανθασμένων πολιτικών, ανεπαρκειών και σοβαρών παραλείψεων, ούτε να εργαλειοποιηθεί για την προώθηση διεθνών επιχειρηματικών συμφερόντων και σχεδίων (π.χ. πολεμική κατά της ζωικής παραγωγής προς όφελος του «εναλλακτικού κρέατος»)». Η συντριπτική πλειοψηφία (77%) των αγροτών των έξι νομών της Κεντρικής Μακεδονίας δεν μπορούν να παράγουν ικανοποιητικά κάποιες χρονιές κι αυτό αποδίδεται κυρίως σε συχνά φαινόμενα ξηρασίας ή καύσωνα (67%). Ως εκ τούτου, το ένα τρίτο (1/3) των αγροτών επιθυμούν να αλλάξουν την καλλιέργειά τους ή να την εγκαταλείψουν, ενώ το 40% επιθυμεί να εφαρμόσει μια άλλη καλλιεργητική τεχνική που να είναι περισσότερο προσαρμοσμένη στην κλιματική κρίση. Η κατάσταση παρουσιάζεται πολύ δυσκολότερη για τους κατόχους ξηρικής γης σε σύγκριση με τους γεωργούς που διαθέτουν μόνο αρδευόμενη γη, καθώς οι παραγωγοί ξηρικών καλλιεργειών βιώνουν σε πολύ μεγαλύτερο ποσοστό μόνιμο πρόβλημα παραγωγικότητας (κάθε χρόνο) από τους παραγωγούς των αρδευόμενων καλλιεργειών (42% έναντι 5% αντίστοιχα) και έχουν έρθει σε απόγνωση, με τα τρία τέταρτα (3/4) αυτών να επιζητεί να αλλάξει (58%) ή και να εγκαταλείψει (16%) τις καλλιέργειές του. «Από τα στοιχεία αυτά, συνάγεται ότι οι συνθήκες είναι ώριμες και η ανάγκη επιτακτική για μία ριζική αλλαγή στη φιλοσοφία και στις μεθόδους της πρωτογενούς παραγωγής», σημειώνουν οι ειδικοί.
Η αύξηση των τιμών σε καλαμπόκια και σόγια -από τα οποία φτιάχνονται οι ζωοτροφές- έχουν εκτοξεύσει το κόστος και των ζωικής προέλευσης δημοφιλών τροφίμων, όπως το γάλα, τα τυριά και το βοδινό κρέας, αφού η ακραία ζέστη και η υγρασία προκαλούν αδυνάτισμα ή και θάνατο στα νεογέννητα μοσχάρια. Και στα θαλασσινά, με τις υψηλές θερμοκρασίες που καταγράφονται στα νερά να προκαλούν την «εισβολή» ξένων ειδών σε θάλασσες όπως η Μεσόγειος. Αυτά τα νέα είδη, σε συνδυασμό με την κλιματική αλλαγή και την υπεραλίευση καθώς και τη μόλυνση, αδειάζουν τους ωκεανούς από τα ψάρια. Και κατά συνέπεια, από το πιάτο μας…
Οι μεγαλύτερες εταιρείες παραγωγής τροφίμων με βάση το σιτάρι διέβλεψαν τον κίνδυνο και επιχείρησαν να μετατοπίσουν την παραγωγή σε άλλες χώρες, όπως η Αυστραλία και κυρίως η Ινδία. Ωστόσο, όταν οι άνθρωποι κάνουν σχέδια, ο… καιρός γελάει. Οι φετινές, υψηλότερες στην καταγεγραμμένη Ιστορία θερμοκρασίες της Γης επηρέασαν και τις περιοχές που δεν έχουν πόλεμο. Τα ακραία κύματα καύσωνα του 2023 προκάλεσαν κατάρρευση στις καλλιέργειες σιταριού στην αχανή Ινδία. Το ίδιο συνέβη και με άλλα βασικά τρόφιμα. Η ακραία φετινή ξηρασία κατέστρεψε τους ορυζώνες στην Ινδονησία, ενώ το Μαλάουι, που είχε καταφέρει να διατηρήσει την παραγωγή του για φέτος, δέχτηκε την επίσκεψη κυκλώνα που κυριολεκτικά διέλυσε τα χωράφια όπου καλλιεργούνταν ρύζι, καλαμπόκι και φασόλια.
Το άρθρο δημοσιεύθηκε στην εφημερίδα Έλληνας Αγρότης
www.enoplois.gr
